Okul Çağı Çocuklarında Beslenme Basın Bülteni
OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINDA BESLENME
Okul çağı dönemi; fizyolojik, psikolojik ve sosyal gelişimin hızlı
olduğu, bir dönemdir. Bu dönemde yaşam boyu devam edebilecek davranışların
büyük ölçüde oluştuğu düşünüldüğünde çocuk ve gençlere sağlıklı beslenme ve
yaşam biçimi alışkanlığının kazandırılması, sağlıklı yaşam bilincinin
yerleştirilmesi ve yetişkinlik dönemi hastalıklarının önlenmesi açısından
önemlidir.
Besinlerin bileşimini oluşturan ve insan organizması için gerekli
50’nin üzerinde besin ögesi bulunmaktadır. Bunlar, proteinler, yağlar,
karbonhidratlar, mineraller, vitaminler ve sudur. Yetişkin insan vücudunda
ortalama %59 su, %18 protein, %18 yağ (lipit), %4,3 mineraller ve %0,7
karbonhidratlar, vitaminler, nükleik asitler, hormonlar gibi ögeler
bulunmaktadır. Besin ögelerinin herhangi biri alınmadığında veya gereğinden az
ya da çok alındığında, büyüme ve gelişme etkilenmekte ve sağlık bozulmaktadır.
Aşırı enerji alımı ve fiziksel aktivite azlığı obeziteye yol açar.
Aşırı enerji (kalori) alımının azaltılması için şeker, yağ ve tuz içeriği
yüksek olan besinlerin tüketimi sınırlandırılmalıdır. Fiziksel aktivite
çocuklarda her gün 1 saat olmalıdır ve çocukların televizyon, bilgisayar,
tablet vb. için harcadıkları zaman sınırlandırılmalıdır.
Sağlıklı beslenme besin çeşitliliğine dayalıdır ve günlük
gereksinim duyulan enerji ve besin ögelerinin besinlerle vücuda alınması
gerekmektedir. Besinler içerdikleri besin ögelerine göre beş grupta
toplanmaktadır.
·
Süt ve ürünleri grubu,
·
Et, yumurta,
kurubaklagiller ve yağlı tohumlar grubu,
·
Ekmek ve tahıllar,
·
Sebzeler
·
Meyveler
Çocuklarda ve gençlerde en yaygın görülen olumsuz beslenme
alışkanlıklarından biri öğün atlamadır. Türkiye’de ve dünyada yapılan beslenme
alışkanlıklarının değerlendirildiğinde çocukların en sık atladıkları öğün,
günün en önemli öğünü olarak kabul edilen kahvaltıdır. Uykuda geçen uzun açlık
sürecinden sonra çocukların güne besleyici bir kahvaltı ile başlaması sağlığı
ve başarıyı destekleyecektir.
Yumurta, protein kalitesi en yüksek olan yiyecektir. Bunun için
bebek ve çocukların her gün 1 adet yumurta tüketmesi yararlıdır. Yumurtanın
sarısı demir, A ve B grubu vitaminlerinden zengindir. Sağlıklı bireyler et
tüketmedikleri günlerde, haftada 3-4 kez yumurta tüketebilir.
1)Süt ve ürünleri grubu; süt ile yoğurt, peynir, kefir, dondurma,
sütlü tatlılar, süttozu gibi sütten yapılan ürünlerden oluşur. Süt ve ürünleri
yüksek kalitede protein, kalsiyum, fosfor, çinko, B1, B2, B6, B12 ve niasin olmak üzere birçok besin ögesi için önemli
kaynaktır. A, D, E ve K vitaminleri süt yağında bulunur. Alerji veya süt şekeri
olan laktoza karşı duyarlılık (laktoz intoleransı) durumlarında düşük laktoz
içeren süt veya laktozsuz süt ürünleri tüketilmeli; hekim ve diyetisyen ile
görüşülmelidir. Çocuklar ve adolesan dönemi gençler, günlük 2-4 porsiyon süt ve ürünlerini tüketmelidir.
2) Et, yumurta,
kurubaklagiller ve yağlı tohumlar grubu; et, tavuk, balık, yumurta, kuru fasulye, nohut, mercimek
gibi yiyeceklerin yanı sıra ceviz, fındık, fıstık gibi sert kabuklu
yemişler/yağlı tohumlardan oluşur. Sert kabuklu yemişler/yağlı tohumlar diğer
yiyeceklere göre fazla yağ içerdiklerinden tüketim miktarlarına dikkat etmek
gerekir. Bu grup iyi kaliteli protein, demir, çinko, fosfor, magnezyum gibi
mineraller ile B1, B6, B12 ve A vitamini kaynağıdır. B12 vitamini ise sadece hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.
Bu gruptaki yiyecekler büyüme ve gelişmeyi sağlar. Hücre yenilenmesi, doku
onarımı ve görme işlevinde, kan yapımında, sinir sistemi, sindirim sistemi ve
deri sağlığında görevi olan besin ögeleri en çok bu grupta bulunur.
Hastalıklara karşı direnç kazanılmasında rolü olan en önemli yiyecek grubudur.
Ette bulunan demirin vücutta kullanılabilirliği yüksek olduğundan demir
eksikliği anemisini önlemede önemli yeri vardır. Et ve ürünleri, yumurta ve kurubaklagiller
ile sert kabuklu yemişler/ yağlı tohumlardan adolesanların günlük tüketilmesi
önerilen miktar 2.5-3 porsiyondur.
3) Ekmek ve tahıllar
grubu; ekmek, pirinç,
makarna, erişte, kuskus, bulgur, yulaf, arpa ve kahvaltılık tahılları içerir.
Bu yiyecekler buğday, yulaf, pirinç, çavdar, arpa ve mısır gibi tahıllardan
yapılır. Tahıl ve tahıl ürünleri vitaminler, mineraller, karbonhidratlar
(nişasta, posa) ve diğer besin ögelerini içermeleri nedeniyle sağlık acısından
önemli yiyecekler olup karbonhidrat içeriği yüksektir. Bu nedenle de tahıllar
vücudun temel enerji kaynağıdır. Sinir, sindirim sistemi ile deri sağlığı ve
hastalıklara karşı direnç oluşumunda önemli görevleri vardır. En fazla
tüketilen tahıl ürünü ekmektir. Mayalı ekmeklerdeki bazı minerallerin (çinko,
bakır, demir gibi) emilimleri daha kolaydır dolayısıyla besin değerleri daha
yüksektir. Tam tahıllar demir, magnezyum, selenyum, B vitaminleri ve diyet
posası gibi besin ögelerinin kaynağıdır. Günlük tahıl tüketiminin en az yarısı
“tam tahıl” olmalıdır. Ekmek ve tahıllardan günlük tüketilmesi önerilen
miktar çocuklar için 2,5-5
porsiyon; adolesanlar için 3-8 porsiyondur.
4) sebze grubu; sebzelerin bileşimlerinin önemli kısmı su olup
günlük enerji, yağ ve protein gereksinmesine çok az katkıda bulunurlar. Bununla
beraber, mineraller ve vitaminler bakımından özellikle folat (folik asit), A
vitaminin ön ögesi olan beta-karoten, E, C, B2 vitamini, kalsiyum, potasyum, demir, magnezyum, posa ve
diğer antioksidan özellikte olan bileşiklerden zengindir. Vücuttan bazı zararlı
maddelerin atılmasına içerdikleri bu maddeler yardımcı olur. Büyüme ve gelişme,
hücre yenilenmesi, doku onarımı, deri ve göz sağlığı, diş ve diş eti sağlığı,
kan yapımı, hastalıklara karşı direncin oluşumunda etkindir. Bağırsak çalışmasının
düzenlenmesine yardımcı olur. Sağlıklı beslenmede çeşitli renk ve türlerde
sebze tüketilmelidir. Farklı sebzeler, farklı besin ögeleri içerdikleri için
gün içerisinde tüketilen sebzelerin çeşitlendirilmesi gerekir. Her gün koyu
sarı renkli (havuç, patates), koyu yeşil yapraklı (ıspanak, marul, kıvırcık,
pazı, semizotu, brokoli vb.), nişastalı (patates, bezelye) ve diğer sebzeler
(domates, soğan, taze fasulye) dengeli bir şekilde tüketilmelidir. Çocukların
günlük beslenmesinde 1,5-2,5
porsiyon adolesanların ise 2-3 porsiyon sebze tüketmesi önerilmektedir.
5) Meyve grubu; meyveler ve sebzeler iki ayrı besin
grubudur ancak besin ögesi içerikleri oldukça benzerdir. Vücutta benzer şekilde
kullanılır. Meyvelerde de sebzelerde olduğu gibi tüketimlerinde çeşitliliğin
sağlanması önemlidir. Genellikle turunçgiller grubu ve üzümsü meyveler (çilek,
ahududu, böğürtlen, yaban mersini, karadut gibi) ve diğer üzümler C vitamini
ile çeşitli antioksidanlardan zengin iken elma, muz, kayısı vb. meyveler
potasyumdan zengindir. Meyvelerin günlük tüketilmesi önerilen miktarı çocuklar için 1,5-2,5 porsiyon;
adolesanlar için 2-3 porsiyondur.
Sebze ve meyvelerin çiğ tüketilmesi tercih edilmelidir. Birçok
vitamin ve mineral, sebze ve meyvelerin özellikle dış yapraklarında, kabuğunda
veya kabuğun hemen altındaki kısımlarında bulunur. Bu nedenle kabuklu
yenilebilen meyveler iyice yıkandıktan sonra kabukları soyulmadan tüketilmeli,
soyulması gerekiyorsa mümkün olduğunca ince soyulmalıdır.
Çocukların ve adolesanların günlerinin önemli bir bölümünü okulda
geçirdiği düşünüldüğünde okulda beslenmeleri önem kazanmaktadır. İki ana öğün
arasında açlık hisseden çocuk; besleyici değeri düşük, sağlıksız yiyecek ve
içeceklerle karın doyurduğu gibi besinlerle geçen hastalık riski artmakta, beslenmenin
maliyeti artmakta ve süreç dengesiz beslenme ile sonuçlanmaktadır.
Beslenme çantası ile çocukların kahvaltı ve öğle yemeği arasında
ya da öğle ve akşam yemeği arasında aç kalmalarının önüne geçilebileceği gibi
sağlıklı besin tüketiminin sağlanarak, öğretmenler ve okul idaresince takibi
yapılabilir.
Okulda Sağlıklı Beslenme Önerileri
·
Beslenme çantası,
beslenme örtüsü, peçete ve su her gün getirilmelidir.
·
Öğrencilerin
getirdikleri besinleri tüketme durumu iyi takip edilmelidir.
·
Getirilen sebze ve meyveler
çok iyi bir şekilde yıkanmış olmalıdır.
·
Beslenme çantasında yer
alacak besinler önerilirken Millî Eğitim Bakanlığı’nın yürürlükteki
‘kantinlerde bulundurulacak besinlerle ilgili genelgesi’ göz önünde
bulundurulmalıdır. İlgili genelge ile okullarda satışı uygun görülmeyen
besinler beslenme çantasında önerilmemelidir.
·
Beslenme çantası her gün
çok iyi bir şekilde yıkanmalıdır.
·
Beslenme çantası içeriği
hazırlanırken velilerin ekonomik durumlarının göz önünde bulundurulması yerinde
olacaktır.
ÇANAKKALE İL SAĞLIK
MÜDÜRLÜĞÜ
